วิวัฒนาการบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ

โครงการอบรมทางไกลผ่านระบบดาวเทียม

เรื่อง วิวัฒนาการบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ

วันที่อบรม วันพฤหัสบดีที่ 10 กุมภาพันธ์ 2554 (เวลา 09.00 – 12.00 น.)

วิทยากร คุณเบญจวรรณ สร่างนิทร

 สรุปเนื้อหาการบรรยาย   

กล่าวถึงวิวัฒนาการของระบบราชการไทย ตั้งแต่สมัยสุโขทัย จนถึงปัจจุบัน ดังนี้

ระบบราชการสมัยกรุงสุโขทัย

รูปแบบการปกครองในระยะแรกโครงสร้างทางสังคมการเมืองและการบริหารของอาณาจักรสุโขทัยยังไม่ซับซ้อนมากนัก การปกครองจึงเป็นไปในรูปแบบ “พ่อปกครองลูก” (Patriarchism) กษัตริย์เปรียบเสมือนพ่อของครอบครัวใหญ่ให้การดูแลราษฎรได้อย่างทั่วถึง

การจัดระเบียบบริหารราชการ อาณาจักรสุโขทัยมีการจัดระเบียบบริหารราชการ โดยแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ ราชธานี คือ

1.  กรุงสุโขทัยและเมืองลูกหลวงที่มีเชื้อพระวงศ์เป็นผู้ปกครองรายล้อมกรุงสุโขทัยไว้ทั้ง 4 ด้าน  ในระยะไม่เกิน 2 วันเดินทาง

2.  เมืองพระยามหานคร มีเจ้าเมืองเป็นเจ้าผู้ครองนคร แต่บ้านเมืองมีข้าราชการที่ถูกส่งจาก  ราชธานีไปเป็นผู้ปกครอง

ระบบราชการสมัยกรุงศรีอยุธยา

พระเจ้าอู่ทองกษัตริย์ของอยุธยาประกาศอิสรภาพไม่ขึ้นกับอาณาจักรสุโขทัยในปี พ.ศ. 1893 และได้นำรูปแบบ “เทวสิทธิ์” (Devine rights) มาใช้ เพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับอาณาจักร โดยกษัตริย์ถูกยกย่องเป็นสมมติเทพ แบ่งแยกออกจากผู้ใต้ปกครองอย่างเด็ดขาด มีอำานาจปกครองอาณาจักรตามที่ได้รับบัญชาจากสวรรค์ ทั้งนี้ เพื่อรวมอำนาจการปกครองให้อยู่ในตัวบุคคลคนเดียว ทำให้สามารถสร้างอาณาจักรให้เป็นปรึกแผ่นมั่นคงได้อย่ารวด

การจัดโครงสร้างการบริหาร ของอาณาจักรอยุธยาเป็นรูปแบบเช่นเดียวกับอาณาจักรสุโขทัย คือ ราชธานี และเมืองพระยามหานคร

1.  ราชธานี คือ กรุงศรีอยุธยาและหัวเมืองชั้นใน (เมืองลูกหลวง) ซึ่งห่างจากกรุงศรีอยุธยาในระยะไม่เกิน 2 วันเดินทาง

2.  เมืองพระยามหานคร (หัวเมืองชั้นนอก) เป็นเมืองที่อยู่ห่างไกลจากราชธานีออกไปและมีเมืองประเทศราชที่ขึ้นกับกรุงศรีอยุธยาอีกหลายเมือง คือ เมืองมะละกา เมืองยะโฮร์ และเมืองกัมพูชา

          การจัดระบบงานในส่วนกลาง ในเขตราชธานี พระเจ้าอู่ทองได้นำระบบการแบ่งงานแบบขอม   ที่เรียกว่า “จตุสดมภ” มาใช้ กษัตริย์เป็นศูนย์กลางการบริหารโดยมีเสนาบดี 4 คน รับผิดชอบงาน 4 กลุ่ม คือ

• ขุนเวียง ทำหน้าที่เกี่ยวกับการรักษาความสงบเรียบร้อยของบ้านเมือง
• ขุนวัง ทำหน้าที่เกี่ยวกับการต่าง ๆ ภายในพระราชวัง
• ขุนคลัง ทำหน้าที่เกี่ยวกับการเงิน การคลัง
• ขุนนา ทำหน้าที่เกี่ยวกับการดูแลรักษานาหลวงและทะนุบำรุงการทำนาของราษฎร

มีการตั้งอัครมหาเสนาบดีขึ้น 2 ตำแหน่ง คือ

• สมุหนายก รับผิดชอบกิจการฝ่ายพลเรือน (จตุสดมภ์) คือ เวียง วัง คลัง นา ในราชธานีหรือในราชการสว่วนกลาง
• สมุหพระกลาโหม รับผิดชอบกิจการฝ่ายทหาร เช่น กรมช้าง กรมม้า กรมทหารราบ

ขุนนาง คือ ข้าราชการที่ได้รับพระราชทานยศถาบรรดาศักดิ์ราชทินนามและศักดินาตั้งแต่ 400  ขึ้นไป ตำแหน่งขุนนางในสมัยอยุธยา ประกอบด้วย – ยศหรือบรรดาศักดิ์ – ราชทินนาม – ตำแหน่ง

ระบบราชการสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

        มีการปฏิรูประบบราชการครั้งสำคัญ โดยมีวัตถุประสงค์ของการปฏิรูป เพื่อปรับระบบราชการให้เหมาะสมกับสภาพการณ์ของประเทศที่มีความเจริญมากขึ้น สร้างเอกภาพและเสถียรภาพของประเทศให้รอดพ้นจากการคุกคามของลัทธิล่าอาณานิคม เพราะมหาอำนาจตะวันตกมักอ้างเหตุผลในการเข้ายึดครองประเทศต่างๆ ว่าเป็นการช่วยสร้างความเจริญให้แก่ดินแดนที่ล้าหลังพระองค์จึงทรงปรับปรุงประเทศใหก้าวหน้าตามแบบตะวันตกโดยทรงเสด็จประพาสต่างประเทศเพื่อเชื่อมสันถวไมตรีกับประเทศมหาอำนาจในยุโรปและศึกษา หาความรู้ ทั้งยังส่งพระราชโอรสไปศึกษาในต่างประเทศหลายประเทศด้วย

การปฏิรูประบบบริหารราชการแผ่นดินของรัชกาลที่ 5

การตั้งคณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดินและคณะที่ปรึกษาราชการส่วนพระองค์

•  คณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน (Council of State)
•  สภาองคมนตรี (Privy Council)

การปฏิรูปการจัดเก็บภาษีอากรและการคลัง

• ตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์
• ตั้งกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ

การปรับโครงสร้างระบบบริหารราชการส่วนกลาง

• ยกเลิกระบบจตุสดมภ์ และตำแหน่งสมุหนายกสมุหกลาโหม
• จัดตั้งส่วนราชการเป็นกระทรวงและกรม

การปรับโครงสร้างระบบบริหารราชการส่วนภูมิภาค

•  จัดรูปแบบการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล

การปรับโครงสร้างระบบบริหารราชการสว่วนทอ้องถิ่น

• จัดการปกครองท้องถิ่นในรูปแบบสุขาภิบาล

การปฏิรูประบบกฎหมายและการศาล

• ตั้งกระทรวงยุติธรรม
• ใช้ระบบประมวลกฎหมาย

การพัฒนาทรัพยากรกำลังคน

• เลิกทาส
• ตราพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑท์ทหาร ร.ศ.124
• ขยายการศึกษา

ระบบการปกครองส่วนท้องถิ่น

ระบบทั่วไป

1. องค์การบริหารส่วนจังหวัด
2. เทศบาล ประกอบด้วย เทศบาลตำบล เทศบาลเมือง เทศบาลนคร
3. องค์การบริหารส่วนตำบล

ระบบพิเศษ

1.     กรุงเทพมหานคร

2.     เมืองพัทยา

ระบบราชการในระหว่างปี พ.ศ. 2471 – พ.ศ. 2499

หลังจากการเปลียนแปลงการกครอง มีการปรับปรุงระเบียบข้าราชการพลเรือนเป็นระยะ ๆ             โดยกฎหมายการปรับปรุงระเบียบข้าราชการพลเรือนฉบับหลักที่ได้ตราขึ้นจนถึงปัจจุบัน มีดังนี้

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2471

1. ใช้ระบบชั้นยศ ประกอบด้วยชั้น จัตวา ตรี โท เอก พิเศษ
2. กำหนดให้การรับราชการเป็นอาชีพ
3. คัดเลือกผู้ที่มีความสามารถเข้าโดยการสอบแข่งขัน
4. มีคณะกรรมการรักษาพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน (ก.ร.พ.)
5. ประเภทข้าราชการ ได้แก่ ข้าราชการพลเรือนสามัญ
6. ข้าราชการพลเรือนวิสามัญ เสมียนพนักงาน
7. ชั้นข้าราชการได้แก่ ข้าราชการชั้นสัญญาบัตร และชั้นราชบุรุษ
8. กระบวนการบริหารงานบุคคลยึดโยงกับระบบชั้นยศ
9. ให้ข้าราชการพลเรือนทั้งหมดอยู่ภายใต้ระเบียบเดียวกัน
10. ให้เลือกสรรผู้มีความรู้ความสามารถเข้ารับราชการโดยเสมอภาคและยุติธรรม
11. ให้ข้าราชการพลเรือนรับราชการเป็นอาชีพ
12. ให้ข้าราชราชการพลเรือนมีวินัย

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2476

• กำหนดประเภทข้าราชการฝ่ายพลเรือน ดังนี้ ข้าราชการการเมือง ข้าราชการพลเรือนสามัญ ข้าราชการพลเรือนวิสามัญ ข้าราชการพลเรือนในพระองค์ ข้าราชการพลเรือนรัฐพาณิชย์
• กำหนดตำแหน่งข้าราชการพลเรือน ดังนี้ ปลัดกระทรวง อธิบดี  หัวหน้า กอง หัวหน้าแผนก ประจำแผนก เสมียนพนักงาน

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2479

• เพิ่มประเภทข้าราชการ เป็น 6 ประเภท โดยเพิ่ม “ข้าราชการพลเรือนฝ่ายสภาผู้แทนราษฎร”

พระราชบัญญัติระเบียบข้า ราชการพลเรือน พ.ศ. 2497

• เพิ่มประเภทข้าราชการพลเรือน อีก 1 ประเภท คือ ข้าราชการประจำต่างประเทศพิเศษ
• กำหนดตำาแหน่งข้าราชการพลเรือน ได้แก่ ปลัดกระทรวง รองปลัดกระทรวง ปลัดทบวง            รองปลัดทบวง อธิบดี รองอธิบดี ผู้อำนวยการกอง หัวหน้ากอง หัวหน้าแผนก ประจำแผนก เสมียนพนักงาน

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2518

• ยกเลิกระบบชั้นยศ
• จำแนกตำแหน่งเป็นสายงานต่าง ๆ และใช้ระดับตำแหน่งแทน
• กำหนดมาตรฐานกลาง (Common Level) เปน็น 11 ระดับ
• ให้ความสำคัญกับคุณวุฒิการศึกษาและการฝึกอบรม
• กระบวนการบริหารงานบุคคลยึดโยงกับระบบจำแนกตำแหน่ง

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2535

• แยกประเภทตำแหน่งเป็น 3 ประเภท คือ ประเภท ทั่วไป ประเภทวิชาชีพเฉพาะ/เชี่ยวชาญเฉพาะ และประเภทบริหาร ระดับสูง/บริหารระดับกลาง
• กำหนดให้ตำแหน่งประเภทประเภทวิชาชีพเฉพาะ/เชี่ยวชาญ เฉพาะ และประเภทบริหารระดับสูง/บริหารระดับกลาง ได้รับเงินประจำตำแหน่ง

โครงสร้างการบริหารบุคคลในราชการพลเรือน 2535

ประเภทตำแหน่งของราชการพลเรือนสามัญ

1.     ตำแหน่งประเภททั่วไป

2.     ตำแหน่งประเภทวิชาชีพเฉพาะหรือเชี่ยวชาญเฉพาะ

3.     ตำแหน่งประเภทบริหารระดับสูง หรือบริหารระดับกลาง

         ระดับตำแหน่ง แบ่งเป็น 11 ระดับ ตั้งแต่ระดับ 1 – 11 เรียงไปตามลำดับ ตามความยากและคุณภาพของงาน

ประมวลจริยธรรมของข้าราชการพลเรือน

1. ข้าราชการต้องยึดมั่นจริยธรรม ข้าราชการต้องยึดมั่นในการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
2. ข้าราชการต้องแยกเรื่องส่วนตัวออกจากตำแหน่งหน้าที่และยึดถือประโยชน์ส่วนรวมของประเทศชาติเหนือกว่าประโยชน์ส่วนตน
3. ข้าราชการต้องมีจิตสำานึกที่ดีและความรับผิดชอบต่อหน้าที่ เสียสละ ปฏิบัติหน้าที่ด้วยความรวดเร็ว โปร่งใส และสามารถตรวจสอบได้
4. ข้าราชการต้องยึดมั่นในจริยธธรรมและกระทำในสิ่งที่ถูกต้องและเป็นธรรม
5. ข้าราชการต้องละเว้นจากการแสวงประโยชน์ที่มิชอบ โดยอาศัยตำแหน่งหน้าที่ และไม่กระทำการอันเป็นการขัดกันระหว่างประโยชน์ส่วนตนและประโยชน์ส่วนรวม
6. ประมวลจริยธรรมของข้าราชการการพลเรประมวล
7. ข้าราชการต้องปฏิบัติหน้าที่ด้วยความเที่ยงธรรม เป็นเป็นกลางทางการเมือง ให้บริการแก่ประชาชน โดยมีอัธยาศัยที่ดี และไม่เลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรม
8. ข้าราชการต้องใช้ข้อมูลข่าวสารที่ได้มาจากการดำเนินงานเพื่อการในหน้าที่และให้ข้อมูลข่าวสารแก่ประชาชนอย่างครบถ้วนถูกต้อง ทันการณ์ และไม่บิดเบือนข้อเท็จจริง
9. ข้าราชการต้องเคารพและปฏิบัติตตามรัฐธรรมนูและกฎหมายอย่างตรงไปตรงมา
10. ข้าราชการต้องมุ่งผลสัมฤทธิ์ของงาน รักษาคุณภาพและมาตรฐานแห่งวิชาชีพโดยเคร่งครัด
11. ข้าราชการต้องเป็นแบบอย่างที่ดีในการดำรงตน รักษาชื่อเสียง และภาพลักษณ์ของราชการโดยรวม

หลักการบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐแนวใหม่

แนวคิดเดิม    เป็น  มาตรฐานเดียว  เน้นกฎระเบียบ  เน้นขั้นตอนการดำเนินงาน

แนวคิดใหม่   เน้นความแตกต่างระหว่างบุคคล  มอบอำนาจให้ผู้บริหาร  คำนึงถึงความจำเป็นและความเหมาะสมของแต่ละส่วนราชการ  ความยืดหยุ่น คล่องตัว  ยึดหลักคุณธรรม  มุ่งผลสัมฤทธิ์ของงาน   คำนึงถึงประโยชน์ของราชการเป็นสำคัญ

หลักการพื้นฐาน  หลักคุณธรรม (Merit)  หลักสมรรถนะ ( Competency)  หลักสมรรถนะ  ( Competency) หลักสมรรถนะ ( Competency)

เป้าหมาย

•     ข้าราชการ มีคุณธรรม มีคุณธรรม
•      ประชาชน ได้รับบริการที่มีประสิทธิภาพและคุ้มค่า

วิวัฒนาการการปฏิรูประบบข้าราชการตาม พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน

พ.ร.บ. 2471

•     พ.ร.บ. ฉบับแรก
•      เปิดโอกาสให้ประชาชนรับราชการเป็นอาขีพ
•      การบริหารงานบุคคลยึดโยงกับระบบชั้นยศ

พ.ร.บ. 2548

•     ใช้ระบบจำแนกตำแหน่ง
•      กำหนดหน้าที่ของตำแหน่งงาน (Job Description)
•      กำหนดสายงานและระดับตำแหน่งซี
•      บัญขีเงินเดือนบัญชีเดียว

พ.ร.บ. 2551

•     จัดกลุ่มประเภทตำแหน่งตามลักษณะงานแบ่งเป็น 4 กลุ่ม
•      เน้นความสามารถของบุคคล
•      แนวคิดการบริหารผลงาน (Performace Management)

แนวทางการเพิ่มพูนประสิทธิภาพของข้าราชการ

เพื่อให้การปฏิบัติราชการของข้าราชการมีประสิทธิภาพเกิดผลสัมฤทธิ์ต่อภารกิจภาครัฐ จึงต้องมีการเพิ่มพูนประสิทธิภาพและเสริมสร้างแรงจูงใจในการทำงาน

ตามกฎหมายใหม่ มี 2 ทาง คือ

1.     เพิ่มพูนประสิทธิภาพในการปฏิบัติราชการ โดยให้ข้าราชการมี  – คุณภาพ  – คุณธรรม  – จริยธรรม

2.     เสริมสร้างแรงจูงใจในการปฏิบัติราชการโดยให้เป็นหน้าที่ของข้าราชการ – คุณภาพชีวิตสำนักงาน ก.พ.และส่วน  – ขวัญกำลังใจ

การเพิ่มพูนประสิทธิภาพข้าราชการ

1.     เพิ่มพูนประสิทธิภาพในการปฏิบัติราชการ โดยให้ข้าราชการมี

• คุณภาพ : ความรู้ความสามารถความเฉลียวฉลาด ความชำนาญการ
• คุณธรรม : ความดีงามในจิตใจทำให้เคยชิน ประพฤติดี
• จริยธรรม : ความประพฤติตามมาตรฐานที่กำหนดหรืออันที่มุ่งหวัง

2.     เสริมสร้างแรงจูงใจในการปฏิบัติราชการ โดยให้ข้าราชการมี

• คุณภาพชีวิต : ให้ความพอเพียงแก่ข้าราชการในการดำเนินชีวิต
• ขวัญและกำลังใจ

ขวัญ : เป็นความรู้สึกในจิตใจซึ่งทำให้เกิดผลต่อพลังในการทำงาน ทำให้ทุ่มเทในการทำงาน

กำลังใจ : เป็นพลังผลักดันให้สู้ ถ้ากำลังใจดีก็จะทำาใหม้มีพลังในการทำางาน

ผลที่ได้จากการฝึกอบรม

1. ผู้เข้ารับการอบรมได้รับความรู้เกี่ยวกับระบบราชการไทยจากอดีตสู่ปัจจุบัน
2. สามารถนำความรู้ที่ได้รับไปใช้ในการบริหารทรัพยากรบุคคลขององค์กร
3. พัฒนาตนเองและพัฒนางานให้เข้ากับวิวัฒนาการสมัยใหม่