การพัฒนาทักษะการเรียนรู้เป็นทีมในชั้นเรียน

การพัฒนาทักษะการเรียนรู้เป็นทีมในชั้นเรียน

                                                                      นายวันชัย  แก้วดี

           ในสังคมยุคปัจจุบันนี้เป็นสังคมแห่งการแข่งขัน     ซึ่งไม่อาจปฏิเสธกระแสความเจริญ เปลี่ยนแปลงในเรื่องการพัฒนาองค์การ     ภายใต้อิทธิพลการเพิ่มศักยภาพทรัพยากรบุคคลและกลุ่มบุคคลไปสู่แนวคิดขององค์การเอื้อการเรียนรู้กระบวนทัศน์ของการพัฒนาจะต้องเริ่มในทุกระดับทั้งระดับบุคคล     ระดับกลุ่มและระดับองค์การ      โดยกรอบหลักการในการจัดการศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติเน้นการเรียนรู้     เป็นการศึกษาตลอดชีวิตของประชาชนสังคมทุกส่วน   ทั้งครอบครัว   ชุมชน    องค์กรภาครัฐและเอกชน   องค์กรแห่งวิชาชีพ    รวมทั้งสถานประกอบการและทุกๆ  หน่วยในสังคม     จะต้องเป็นผู้ร่วมมือในการสร้างและพัฒนาผลิตผลลัพธ์ทางการศึกษาอย่างต่อเนื่อง     โดยเฉพาะอย่างยิ่งแนวคิดสำคัญ  5  ประการ  ของ  Senge  ที่เน้นพลวัตรการถ่ายทอดความรู้ร่วมกัน      ให้เกิดประสิทธิภาพเป็นทีมมีการกำหนดองค์คณะบุคคลหรือคณะกรรมการในระดับต่างๆ   ทั้งระดับประเทศระดับพื้นที่และระดับสถานศึกษาเป็นกลยุทธ์การปฏิบัติ      ซึ่งมีประเด็นที่ควรสร้างความเข้าใจชัดเจนใน   2   ส่วนคือ       ทิศทางการปฏิรูปการศึกษาตลอดชีวิตและยุทธศาสตร์การทำงานในรูปองค์คณะบุคคลหรือทีมงาน

           การเรียนรู้เป็นทีม(Team Learning )  เป็นวินัยหนึ่งของการสร้างองค์การเอื้อการเรียนรู้ สามารถสร้างคุณค่าของทีมงานให้เหนือคุณค่าของบุคคลโดยการนำความแตกต่าง  ความเหมือนและศักยภาพของแต่ละคนในทีมนั้นมาผสมผสานกัน       เพื่อเพิ่มพูนศักยภาพเหล่านี้ให้เกิดเป็นพลังที่หลากหลาย      ทำให้การทำงานเป็นทีมมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น       การเรียนรู้เป็นทีมในระหว่างการทำงานร่วมกันช่วยสร้างความเชื่อ    ค่านิยม     เป้าหมายขององค์การ    นอกจากนี้ยังเสริมสร้างบรรยากาศในการทำงานที่กระตุ้นให้ทุกคนในองค์การเห็นความสำคัญที่จะต้องมีการเรียนรู้    เพื่อการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาตนเองตลอดเวลา   โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปรับตัวให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ     เทคโนโลยี     ความรู้     ข้อมูลข่าวสารใหม่ ๆ     และความต้องการทางสังคม

               จากสภาพปัญหาการจัดการเรียนการสอนที่ไม่เอื้อให้นักศึกษาให้คิดเป็น  ทำเป็น    และแก้ปัญหาเป็น     การเรียนการสอนมุ่งเน้นการท่องจำมากกว่าการเน้นให้ผู้เรียนได้คิด     ได้ลงมือปฏิบัติ     กระทำเอง      ขาดการแสวงหาความรู้    ขาดปฏิสัมพันธ์กับเพื่อน    อาจารย์และชุมชน   สิ่งแวดล้อม   เพราะการศึกษาเน้นการฟังบรรยายภายใต้กรอบอันจำกัดของห้องเรียน   ทำให้เป็นตัวขัดขวางการพัฒนาศักยภาพการเรียนรู้และการอยู่ร่วมกับผู้อื่น      ขาดทักษะการติดต่อสื่อสารขาดมนุษยสัมพันธ์ ( คณะอนุกรรมาธิการการปฏิรูปการศึกษา, 2543 : 3 )      การเรียนรู้เป็นทีมเป็นการใช้กระบวนการกลุ่ม  ( group  process )     สามารถช่วยให้ผู้เรียนได้พัฒนาทักษะการติดต่อสื่อสารที่ดี   รวมทั้งการสรางสัมพันธภาพระหว่างบุคคล   สามารถทำให้เกิดความคิดอย่างมีวิจารณญาณ ( promote  creative thinking  ) พัฒนาทักษะการแก้ปัญหา( problem solving ) และกระตุ้นให้ผู้เรียนมีการเรียนรู้ด้วยตนเอง (active learning) ( Johnson, Carol and Faye,1997 )  ส่วน Gibson and Campbell (2000)ได้กล่าวถึงผลดีอีกประการหนึ่งของการทำงานเป็นทีมว่าเป็นการเรียนกลุ่มเล็กที่มีความผูกพัน มีปฏิสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิด  ช่วยให้ผู้เรียนสามารถพัฒนาตนเองในด้านการติดต่อสื่อสารและการมีมนุษยสัมพันธ์     ให้ความร่วมมือและช่วยเหลือซึ่งกันและกัน    การเรียนรู้เป็นทีมนี้สามารถตอบสนองและสามารถแก้ปัญหาในเรื่องการจัดการเรียนการสอนที่เน้นครูเป็นผู้ถ่ายทอดเนื้อหา รูปแบบการเรียนการสอนไม่ได้จัดกิจกรรมการเรียนที่หลากหลายและไม่เน้นปฏิบัติ        ซึ่งการเรียนรู้เป็นทีมช่วยให้ผู้เรียนได้วางแผนค้นหาความรู้    พัฒนาความรู้      ความเข้าใจ     ทักษะต่าง ๆ    ที่ขาดหายไปหรือไม่มีได้จากกลุ่มเพื่อน    โดยมีครูผู้สอนเป็นผู้คอยให้ความสะดวก  แนะนำ  ชี้แนะ  ในประเด็นที่ยังสับสนหรือไม่เข้าใจ  Hughes & Townley ( 1994 ) อ้างใน วราภรณ์  ตระกูลสฤษดิ์ (2545) กล่าวว่าการเรียนรู้เป็นทีมนี้มีประโยชน์ต่อผู้เรียนในแง่สามารถนำมาปรับปรุงทัศนคติ และเพิ่มผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนให้ แก่ผู้เรียนได้ดีในผู้เรียนทุกช่วงอายุ    สามารถพัฒนาทำให้เกิดทักษะการแก้ไขปัญหา พัฒนา การทำงานเป็นทีม และพัฒนาความสามารถในการเรียนรู้กับเพื่อน ๆ ได้อย่างดี          

               ทฤษฎีการศึกษาที่สามารถนำทักษะการเรียนรู้เป็นทีมมาประยุกต์ใช้กับการเรียนการสอนที่เป็นกลุ่มได้แก่  ทฤษฎีการเรียนรู้แบบร่วมมือ (Cooperative  Learning)  ทฤษฎีการเรียนรู้ร่วมกัน (Collaborative  Learning) และทฤษฎีการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม (Participatory  Learning) ซึ่งเป็นทฤษฎีการเรียนการสอนที่มีลักษณะส่งเสริมและสนับสนุน  การทำกิจกรรมร่วมกันในลักษณะของทีม  โดยจัดให้ผู้เรียนเรียนรู้ร่วมกันเป็นทีมเล็กๆ    ซึ่งจัดให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้  ผู้เรียนเป็นผู้สร้างองค์ความรู้  ควบคุมการเรียนรู้และบทบาทในการช่วยเหลือซึ่งกันในการแสวงหาความรู้ มีการแบ่งปันทรัพยากรการเรียนรู้  แลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณ์ซึ่งกันและกัน   เน้นการมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนภายในทีมและสร้างความสัมพันธ์ภายนอกทีมที่ต้องอาศัยความช่วยเหลือจากบุคคลต่าง ๆ  ที่อยู่รอบข้างทีม 

                   ทฤษฎีการเรียนรู้แบบร่วมกัน (Collaborative  Learning)การเรียนรู้ที่ เปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้เรียนร่วมกันในสิ่งที่ตนเองชอบหรือสนใจ       ซึ่งผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง    เน้นให้ผู้เรียนได้สร้างองค์ความรู้จากชิ้นงาน          ผู้เรียนต้องใช้ความรู้และประสบการณ์เรียนรู้ร่วมกันเป็นกลุ่มเล็ก ๆ         เน้นการมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มผู้เรียนได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็น ช่วยกันถ่ายทอดการเรียนรู้ซึ่งกันและกัน

                   ทฤษฎีการเรียนรู้แบบร่วมมือ (Cooperative  Learning)  เป็นการเรียนรู้ที่เน้นการแบ่งผู้เรียนออกเป็นกลุ่ม  แต่ละกลุ่มมีจำนวนเท่า ๆ กัน ในระดับความสามารถที่แตกต่างกัน คือ เก่ง   ปานกลาง  และอ่อน  ซึ่งการเรียนจะเน้นการมีปฏิสัมพันธ์กันในกลุ่มด้วยรูปแบบที่ครูกำหนด เช่น ผลัดกันพูด ระดมสมอง ร่วมกันคิด

               จากทฤษฎีทั้ง  2  รูปแบบมีทั้งความแตกต่างและความเหมือนกันสิ่งที่เหมือนกันของทั้งสองรูปแบบคือ มีการเรียนเป็นกลุ่มเล็ก การปฏิบัติงานเป็นกลุ่ม การค้นคว้าหาความรู้ การแลกเปลี่ยนความรู้  ส่วนความแตกต่างในเรื่องกระบวนการและแนวความคิด  ซึ่งทฤษฎีการเรียนรู้แบบร่วมกัน  เป็นการเรียนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ  โดยให้ผู้เรียนเป็นผู้กำหนดวิธีการเรียนรู้ด้วยตนเอง   ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการวางแผนการเรียน  การประเมินผล   และการทำกิจกรรมต่าง ๆ ส่วนการเรียนรู้แบบร่วมมือ  เป็นการเรียนรู้โดยให้ผู้ที่มีความรู้แตกต่างกัน  ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน  ดำเนินการเรียนการสอนตามที่ผู้สอนกำหนดไว้  ซึ่งในแต่ละรูปแบบจะมีข้อดีข้อเสียแตกต่างกัน จากความแตกต่างของทฤษฎีการเรียนรู้ทั้ง  2  รูปแบบ  จึงแนวคิดการนำทักษะการเรียนรู้เป็นทีมมาประยุกต์ใช้กับทฤษฎีการเรียนรู้ โดยวัตถุประสงค์   เพื่อพัฒนารูปแบบการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและแบบร่วมมือ    เปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนจากการประเมินผลงาน  เปรียบเทียบลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมและประสิทธิภาพของการทำงานเป็นทีม     รวมทั้งความพึงพอใจของผู้สอนและนักศึกษาที่มีต่อจากรูปแบบการเรียนรู้เป็นทีม   ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา    คณะครุศาสตร์เทคโนโลยี

             การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์                                                                                                    

         1) เพื่อพัฒนารูปแบบการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกัน  (Team Collaborative  Learning)  และการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ (Cooperative  Learning)  ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา  คณะครุศาสตร์เทคโนโลยี  

        2) เปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนจากการประเมินผลงาน

        3) เปรียบเทียบลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมก่อนเรียนและหลังเรียน        

        4) เปรียบเทียบประสิทธิภาพของการทำงานเป็นทีม    

        5) เปรียบเทียบความพึงพอใจของผู้สอนและนักศึกษาที่มีต่อการเรียนรู้เป็นทีม  2  รูปแบบ

         กลุ่มตัวอย่าง  คือ  นักศึกษาระดับปริญญาตรี  ที่ลงทะเบียนเรียนในรายวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา  ภาคเรียนที่  2  ปีการศึกษา  2549 ของคณะครุศาสตร์เทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี  โดยใช้การสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง (Purposive  Sampling)  วิเคราะห์ข้อมูลโดยการหาค่ามัชฌิมเลขคณิต    ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานและทดสอบค่าที (t-test)

การวิจัยในครั้งนี้เป็นการวิจัยที่เป็นไปตามวัตถุประสงค์  ซึ่งผลการวิจัยมีดังนี้

       1.  พัฒนารูปแบบการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ     ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา   คณะครุศาสตร์เทคโนโลยี

             1.1 แผนกิจกรรมการเรียนรู้ประกอบด้วย    9   องค์ประกอบ     คือ    1) สาระสำคัญ  2) จุดประสงค์การเรียนรู้   3) เนื้อหาสาระ 4) กิจกรรมการเรียนการสอน 5) สื่อการเรียนการสอนและแหล่งเรียนรู้    6) ผลงาน / ชิ้นงาน  7) การวัดและประเมินผล  8) กิจกรรมเสนอแนะเพิ่มเติม  9) ทักษะการเรียนรู้เป็นทีม   ทั้งนี้ได้แบ่งการเรียนการสอนเป็น 3 สัปดาห์     และให้ผู้เรียนศึกษานอกเวลาเรียน  5  ชั่วโมง

            1.2 การเรียนรู้เป็นทีมทั้ง 2 รูปแบบแบ่งการเรียนรู้ให้สอดคล้องกับการเรียนการสอนโดยแบ่งเป็น 5 ขั้นตอน คือ   1)  ขั้นการนำเข้าสู่บทเรียน    2)ขั้นเตรียมงานวิชาการ  3)  ขั้นลงมือปฏิบัติงาน   4) ขั้นนำเสนอผลงาน  5)  ขั้นสรุปผลงานและการประเมินผล 

      2. การเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน จากการประเมินผลงานจากการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา   พบว่าค่าเฉลี่ยของคะแนนอยู่ในระดับดี และมีค่าเฉลี่ยของคะแนนไม่แตกต่างกัน

      3. เปรียบเทียบลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมก่อนเรียนและหลังเรียน        จากการเรียนรู้เป็นทีมแต่ละรูปแบบการเรียนการสอนของกลุ่มตัวอย่าง       พบว่าคะแนนลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมหลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน 

      4. เปรียบเทียบประสิทธิภาพการทำงานเป็นทีม      จากการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ     ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา      พบว่าประสิทธิภาพการทำงานเป็นทีมไม่แตกต่างกัน

      5. เปรียบเทียบความพึงพอใจของผู้สอนและนักศึกษา  ที่มีต่อการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ    ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา     พบว่านักศึกษาและผู้สอนมีความพึงพอในรูปแบบการเรียนการสอนอยู่ในระดับดี    และเมื่อเปรียบเทียบคะแนนความพึงพอใจของกลุ่มตัวอย่างของ  2  กลุ่มไม่แตกต่างกัน  ทั้งผู้สอนและนักศึกษา

            ข้อเสนอแนะในการนำผลการวิจัยไปใช้

               1.  ผู้สอนสามารถนำรูปแบบการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมกันและและการเรียนรู้เป็นทีมแบบร่วมมือ  ในวิชาปฏิบัติการเทคโนโลยีการศึกษา   คณะครุศาสตร์เทคโนโลยี   โดยสามารถเลือกรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง     เพราะสามารถทำให้เกิดการเรียนรู้เป็นทีม          พัฒนาทักษะการทำงานเป็นทีมได้ไม่แตกต่างกัน  

               2.  ผู้สอนจะต้องเตรียมความพร้อมในหลาย ๆ  ด้าน      กล่าวคือ      ด้านตัวผู้เรียนจะต้องมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับทักษะและการเรียนรู้เป็นทีม           มีการสร้างบรรยายแห่งการเรียนรู้  บรรยากาศแห่งประชาธิปไตย       กระตุ้นผู้เรียนในแต่ละทีมมีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันให้ได้มากที่สุด      ในด้านการเตรียมแหล่งเรียนรู้ให้มีความเหมาะสม   เครื่องมือ    อุปกรณ์ต่าง ๆ  พร้อมทั้งสิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ ในการทำงาน  การให้คำปรึกษาในเรื่องต่าง ๆ  เพื่อช่วยให้ผู้เรียนได้แสดงความคิดของตนเองได้อย่างเต็ม                  

               3. การพัฒนาทักษะการเรียนรู้และการทำงานเป็นทีม   ไม่สามารถเกิดขึ้นได้ในระยะเวลาอันสั้น  ดังนั้นผู้สอนควรมีการสอนในรูปแบบการเรียนรู้เป็นทีมอย่างสม่ำเสมอ      หรืออาจจะใช้เวลาในหนึ่งภาคเรียนเพื่อให้ผู้เรียนมีทักษะมากขึ้น   การฝึกให้เป็นนิสัยเพื่อให้ผู้เรียนได้นำทักษะเหล่านี้ไปใช้ในการทำงานในชีวิตประจำวันได้อย่างมีประสิทธิภาพ

   ข้อเสนอแนะสำหรับการวิจัยครั้งต่อไป

               1. พัฒนาและเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน          จากรูปแบบการเรียนการสอนที่มีทฤษฎีการเรียนรู้แบบอื่น ๆ  ที่มุ่งเน้นการเรียนรู้เป็นกลุ่ม   เน้นผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง

               2.  การวิจัยครั้งนี้  ผู้วิจัยได้เจาะจงกลุ่มตัวอย่างตามความร่วมมือจากอาจารย์ผู้สอน   ซึ่งกลุ่มตัวอย่างเป็นเพศหญิงทั้งหมดโดยบังเอิญ      ซึ่งในการวิจัยครั้งต่อไป      อาจจะศึกษาผลการเรียนรู้เป็นทีมที่มีลักษณะกลุ่มตัวอย่างที่แตกต่างกันในเรื่อง  เพศ   อายุ  ศาสนา   ซึ่งอาจจะมีผลต่อการเรียนรู้เป็นทีมได้

             3.  การประเมินลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมและประสิทธิภาพการทำงานเป็นทีม      โดยใช้แบบวัดที่เป็นมาตราส่วนประมาณค่า (Rating scale)  ผู้วิจัยได้พัฒนาขึ้น  ให้นักศึกษาประเมินตนเอง         ซึ่งผลจาการวัดลักษณะการเรียนรู้เป็นทีมอาจเกิดจากการที่นักศึกษาได้เรียนรู้ในขั้นนำเข้าสู่บทเรียน    จึงควรมีแบบสังเกตพฤติกรรมการเรียนในชั้นเรียนควบคู่กันไปด้วย                                                                                   

 เอกสารอ้างอิง

คณะอนุกรรมการปฏิรูปการเรียนรู้ (2543) ปฏิรูปการเรียนรู้เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ  กรุงเทพ ฯ: โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว

จันทร์พิมพ์  สายสมร (2547) ประมวลสาระรายวิชาเทคโนโลยีและสื่อสารการสอน หน่วยที่  7พิมพ์ครั้งที่ 2  นนทบุรี: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช

บุปผชาติ    ทัฬหิกรณ์ ( 2546 ) เทคโนโลยีสารสนเทศทางวิทยาศาสตร์ศึกษา. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

พัชรินทร์    ฮั่นพิพัฒน์ (2547) การนำเสนอรูปแบบการฝึกอบรมในงานเพื่อพัฒนาทักษะการ    เรียนรู้เป็นทีม  ตามแนวคิดการทำโครงการสำหรับนักเทคโนโลยีการศึกษาในสถาบันอุดมศึกษา  วิทยานิพนธ์   ครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาโสตทัศนศึกษา  ภาควิชาหลักสูตร  การสอนและเทคโนโลยีการศึกษา  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

วราภรณ์  ตระกูลสฤษดิ์ (2545)  การนำเสนอรูปแบบการเรียนการสอนบนเว็บด้วยการเรียนรู้แบบโครงงาน เพื่อการเรียนรู้เป็นทีมของนักศึกษามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี  วิทยานิพนธ์ครุศาสตรมหาบัณฑิต  ภาคโสตทัศนศึกษา  สาขาวิชาเทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

Senge, peter M.(1994) The Fifth  Discipline: The  Art  and Practice  of  the Learning  Organization. New York Doubleday/Currency,