การคิดเชิงวิจารญาณ

ในฐานะที่เป็นนักเรียนนักศึกษา ทักษะทางด้านการเป็นคิดจึงเป็นทักษะที่สำคัญ โดยเฉพาะทักษะการคิดเชิงวิจารญาณ ซึ่งในบางครั้งคุณอาจได้รับหน้าที่วิเคราะห์ข้อมูลซึ่งต้องนำเสนอเชิงเปรียบเทียบและปรึกษากับผู้อื่นในที่ประชุม การคิดเชิงวิจารญาณเกี่ยวข้องกับการโต้แย้ง ซึ่งการโต้แย้งเป็นการกระทำที่พยายามทำผลงานของตนเองให้ดีกว่าของคนอื่นด้วยการเปรียบเทียบ โดยการคิดเชิงวิจารญาณนั้นจะช่วยให้เราวิเคราะห์ข้อโต้แย้งของคนอื่นมาปรับปรุงกับผลงานหรือชิ้นงานของเราได้ ซึ่งม่ว่าจะเป็นผลงานทางด้านการเขียนเรียงความ การทำรายงาน หรือการอภิปลายกลุ่มก็ตาม สิ่งที่ต้องพึงควรกระทำในการพัฒนาทักษะความคิดเชิงวิจารญาณคือการศึกษาหาความรู้ อ่านหนังสืออยู่เสมอเพื่อที่จะสามารถหยิบยก หรือเสนอหัวข้อเพื่อเข้าร่วมกลุ่มอภิปรายกับผู้อื่นได้

การระบุบ่งชี้ข้อโต้แย้งต่างๆ
ความหมายในโลกปัจจุบันนี้ การคิดเชิงวิจารญาณนั้นไม่ได้หมายถึงเพียงแค่การคิดในข้อโต้แย้งเท่านั้น แต่หมายถึงการที่โต้แย้งและสามารถโน้มน้าวจิตใจผู้อื่นให้คล้อยตามได้

ตัวอย่างข้อความ
การซื้อบ้านนั้นมีองค์ประกอบหลายส่วนที่เกี่ยวข้องกัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของเวลาที่จำเป็นต้องมีอย่างมากเพื่อใช้ในการเลือกหรือมองหาบ้านที่มีพื้นที่เหมาะสมตามความต้องการ นอกจากนี้ยังเกี่ยวข้องกับค่าใช้จ่าย ที่เราจะต้องเสียไปมากพอสมควรในการเดินทางหาซื้อบ้าน ที่มากไปกว่านั้นจ้เป็นต้องมีความอดทนมนและทักษะการตัดสินใจอย่างมาก แต่คนส่วนใหญ่มักมีเวลาน้อย ไม่มีเงินมากมายและมีความอดทนหรือการตัดสินใจน้อย ดังนั้น จึงไม่คุ้มค่านักหากจะซื้อบ้าน

 ข้อโต้แย้งมีหลายเหตุผล (การซื้อบ้านต้องใช้เงิน เวลา มีความอดทนและทักษะในการตัดสินใจเป็นอย่างมาก)
 ข้อโต้แย้งเป็นส่วนที่สำคัญเพื่อให้ผุ้ฟัง หรือผู้อ่านคล้อยตาม (ดูจากความพยายามยกเหตุผลหลายตัวอย่าง)
 ข้อโต้แย้งมีบทสรุปไว้อยุ่แล้ว (ไม่คุ้มค่าที่จะซื้อบ้าน)

การสรุปในแบบวิธีของการคิดเชิงวิจารญาณนั้นสามารถเกิดขึ้นได้ทั้งตอนต้น ตอนกลางหรือตอนทายของข้อโต้แย้ง แต่จุดประสงค์หลักคือการพยายามโน้มน้าวจิตใจของผู้อ่านหรือผู้ฟังให้คล้อยตามซึ่งแตกต่างจากการเขียนเรียงความ หรือรายงาน

การหาข้อโต้แย้ง
การหาข้อโต้แย้งที่เกิดขึ้นในข้อความนั้น เราสามารถหาได้จากการประเมินหรือวิเคราะห์จากคำ หรือข้อความอาทิเช่น ดังนั้น จำเป็นต้อง ควรจะ หลังจากนั้น และ ผลที่ตามมา หรือตามลำดับซึ่งโดยส่วนใหญ่แล้วเรียกได้ว่าเป็นข้อความสำคัญของการสรุปของข้อโต้แย้ง

ตัวอย่างเช่น
โจทย์ ข้อสรุปของตัวอย่างนี้คืออะไร

เด็กจะทำงานที่ได้รับจากโรงเรียนมอบหมายให้สำเร็จได้นั้น หากที่บ้านมีเครื่องคอมพิวเตอร์ไว้ใช้งาน ซึ่งการลดราคาลงมาจาก 2-3 ปีก่อนทำให้ราคาของเครื่องคอมพิวเตอร์เป็นราคาที่ใครๆก็สามารถหาซื้อได้มากขึ้น ดังนั้นพ่อแม่จึงควรซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์ไว้ที่บ้าน

ในบทสรุปนี้ จะเห็นคำว่า ดังนั้น พ่อแม่ จึงเป็นคำที่สนับสนุนเหตุผลจ้อความที่กล่าวก่อนหน้านั้น

อะไรคือข้อแตกต่างระหว่า การโต้แย้ง การอธิบาย และการสรุป
จำไว้ว่า การโต้แย้งเป็นการสรุปแบบมีเหตุผล สามารถโน้มน้าวจิตใจผู้อื่นได้

ดูข้อความต่อไปนี้
เรือจอดเทียบท่าเวลา 7.30 น. และผุ้โดยสารลงจากเรือในเวลา 30 นาทีต่อมา ดังนั้นเจ้าหน้าที่ผุ้โดยสารขาเข้าจะเริ่มทำงานในเวลา 7.55

ข้อความนี้เป็นข้อความโต้แย้งที่เป็นเหตุเป็นผลหรือไม่ เราอาจจะเห็นได้ว่ามีสองเหตุผลสนับสนุนข้อสรุปดังกล่าวนี้จริง แต่ข้อความนี้เป็นเชิงโน้มน้าวหรือเปล่า สำหรับคำตอบคือไม่ใช่ ข้อความข้างต้นนั้นเป็นเพียงแค่ข้อความที่อธิบายให้เห็นถึงสิ่งที่จะเกิดขึ้นเท่านั้นเอง ดังนั้น การอธิบายและการแสดงข้อโต้แย้งเชิงเหตุผลนั้นสามารถจำแนกให้เห้นความแตกต่างโดยสังเกตุจากจุดประสงค์ของข้อความจากทั้งสองประเภท

การสรุปในรูปแบบอื่นๆที่ไม่การโน้มน้าวใจนั้นเป็นเพียงแค่การสรุป เท่านั้นเอง

ตัวอย่าง
การซื้อบ้านนั้นมีองค์ประกอบหลายส่วนที่เกี่ยวข้องกัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของเวลาที่จำเป็นต้องมีอย่างมากเพื่อใช้ในการเลือกหรือมองหาบ้านที่มีพื้นที่เหมาะสมตามความต้องการ นอกจากนี้ยังเกี่ยวข้องกับค่าใช้จ่าย ที่เราจะต้องเสียไปมากพอสมควรในการเดินทางหาซื้อบ้าน ที่มากไปกว่านั้นจ้เป็นต้องมีความอดทนมนและทักษะการตัดสินใจอย่างมาก แต่คนส่วนใหญ่มักมีเวลาน้อย ไม่มีเงินมากมายและมีความอดทนหรือการตัดสินใจน้อย ดังนั้นผู้ที่ประสงค์จะซื้อบ้านนั้นจำเป็น ต้องมีเวลา ความอดทน และการตัดสินใจ

จะเห็นได้ว่าข้อประโยคสุดท้ายจะกล่าวกับเนื้อหาที่ได้กล่าวก่อนหน้านี้ ดังนั้น การสรุปนี้จึงไม่ได้มีความหมายไปมากล่าวเนื้อหาซ้ำเท่านั้นเอง

จับคู่ เหตุผล และ การสรุป
แบบฝึกหัด
สรุป – โทรศัพท์ไม่ควรได้รับอนุญาตินำเอามาในโรงงาน

เหตุผล –
1. ลูกจ้างส่วนใหญ่มีโทรศัพท์อยู่แล้ว
2. การใช้โทรศัพท์อาจรบกวนการทำงานของเครื่องคอมพิวเตอร์ของโรงงาน
3. การใช้งานของบริษัทส่วนใหญ่ใช้เครื่องแฟ็กซ์ หรือโทรสารมากกว่าการใช้โทรศัพท์

จากตัวเลือกใน 1, 2 และ 3 นั้นเป็นเหตุผลสำหรับประโยคสรุปในโจทย์
คำตอบคือ ข้อ 2. โทรศัพท์เคลื่อนที่สามารถรบกวนการทำงานของเครื่องคอมพิวเตอร์ ดังนั้นคำตอบในข้อนี้จึงเป็นเหตุผลที่ดีที่สุดสำหรับการห้ามไม่ให้นำเอาโทรศัพท์เข้ามาในโรงงาน หากต้องจับคู่เหตุผลและการสรุป จำเป็นเป็นอย่างมากที่ต้องมองหาข้อความที่มีสัมพันธ์กัน นอกจากนี้ คำตอบข้อ 2. นี้ไม่ได้หมายความโดยตรงต่อการใช้โทรศัพท์เคลื่อนที่เพียงอย่างเดียว แต่ยังระบุปัญหาที่เกิดขึ้นจากการใช้โทรศัพท์ประเภทอื่นๆอีกด้วย

การคิดเชิงวิจารญาณไม่ได้จบด้วยตัวมันเอง บางครั้งก็เป็นสิ่งที่จำเป็นที่จะศึกษาเกี่ยวกับวัตถุประสงค์ของมันด้วย การพัฒนาทักษะด้านการคิดเชิงวิเคราะห์สามารถก่อให้เกิดการปรับปรุงและเป็นประยชน์ต่อด้านการศึกษาด้วย